Hồi sinh tim phổi cần được bắt đầu ngay lập tức sau khi phát hiện bệnh nhân ngừng tuần hoàn (NTH). Do khoảng thời gian từ khi gọi cấp cứu đến khi kíp cấp cứu có mặt để cấp cứu bệnh nhân thường trên 5 phút, nên khả năng cứu sống được bệnh nhân ngừng tim phụ thuộc chủ yếu vào khả năng và kĩ năng cấp cứu cùa kíp cấp cứu tại chỗ.
Bạn đang xem: Quy trình cấp cứu ngừng tuần hoàn
Sốc điện cấp cứu phá rung thất sẽ có hiệu quả nhất nếu được thực hiện trong vòng 5 phút đầu sau ngừng tim. Hồi sinh tim phổi kết hợp với sốc điện sớm trong vòng 3 đến 5 phút đầu tiên sau khi ngừng tuần hoàn có thể đạt tỉ lệ cứu sống lên đến 50% - 75%.
CHẨN ĐOÁN
Chẩn đoán xác định dựa vào 3 dấu hiệu:
Mất ý thức đột ngột, ngừng thở, mất mạch cảnh.
Chẩn đoán phân biệt
Phân biệt vô tâm thu với rung thất sóng nhỏ:cần xem điện tim trên ít nhất 2 chuyển đạo.
Phân biệt phân li điện cơ với sốc, trụy mạch: cần bắt mạch ở 2 vị trí trở lên.
Phân biệt mất mạch cảnh/mạch bẹn do tắc mạch:cần bắt mạch ở 2 vị trí trở lên.
Chẩn đoán nguyên nhân
Song song với cấp cứu hồi sinh tim phổi cơ bản, cần nhanh chóng tìm kiếm nguyên nhân gây NTH để giúp cấp cứu có hiệu quả và ngăn ngừa tái phát. Các nguyên nhân thường gặp và có thể điều trị nhanh chóng: (xem bảng 1)
Bảng 1. Nguyên nhân ngừng tuần hoàn thường gặp
Để cho dễ nhớ, gọi tắt là 5T 6H (tiếng Anh) hay 12 T (tiếng Việt)
XỬ TRÍ CẤP CỨU
Xử trí cấp cứu NTH được khởi động ngay từ khi phát hiện trường hợp nghi ngờ NTH. Người cấp cứu vừa tiến hành chẩn đoán, gọi người hỗ trợ vừa bắt đầu các biện pháp hồi sinh tim phổi cơ bản ngay.
Cần có 1 người là chỉ huy để phân công, tổ chức công tác cấp cứu đúng trình tự và đồng bộ.
Cần ghi chép các thông tin cần thiết và tiến trình cấp cứu.
Thiết lập không gian cấp cứu đủ rộng và hạn chế tối đa các nhân viên hoặc những người không tham gia cấp cứu vào và làm cản trở công tác cấp cứu.
Tiến hành ngay hồi sinh tim phổi cơ bản (ABC) đồng thời gọi hỗ trợ khi phát hiện bệnh nhân nghi ngờ bị NTH (không cử động, không phản ứng khi lay gọi...)
Kiểm soát đường thở:
Đặt ngửa đầu, cổ ưỡn, thủ thuật kéo hàm dưới/nâng cằm
Cần đặt NKQ càng sớm càng tốt nhưng không được làm chậm sốc điện và không làm gián đoạn ép tim/thổi ngạt quá 30 giây.
Kiểm soát và hỗ trợ hô hấp: thổi ngạt hoặc bóp bóng
Nếu bệnh nhân không thở: thổi ngạt hoặc bóp bóng 2 lần liên tiếp, sau đó kiểm tra mạch:
Nếu có mạch: tiếp tục thổi ngạt hoặc bóp bóng.
Nếu không có mạch: thực hiện chu kì ép tim/thổi ngạt (hoặc bóp bóng) theo tỉ lệ 30/2.
Nhịp thở nhân tạo (thổi ngạt, bóp bóng) thổi vào trong 1 giây, đủ làm lồng ngực phồng lên nhìn thấy được với tần số nhịp là 10 -12 lần/phút đối với người lớn, 12-20 lần/phút đối với trẻ nhỏ và nhũ nhi.
Sau khi đã có đường thờ nhân tạo (ví dụ ống NKQ. mặt nạ thanh quản, tần số bóp bóng là 8 -10 lần/phút và ép tim 100 lần/phút, không cần ngừng ép tim để bóp bóng.
Nối oxy với bóng ngay khi có oxy.
Kiểm soát và hỗ trợ tuần hoàn: ép tim ngoài lồng ngực.
Kiểm tra mạch cảnh (hoặc mạch bẹn) trong vòng 10 giây. Nếu không thấy mạch: tiến hành ép tim ngay.
Ép tim ở 1/2 dưới xương ức, lún 1/3 -1/2 ngực (4 - 5cm với người lớn) đủ để sờ thấy mạch khi ép; tần số 100 lần/phủt. Phương châm là “ép nhanh, ép mạnh, không gián đoạn và để ngực phồng lên hết sau mỗi lần ép”.
Tỉ lệ ép tim/thông khí là 30/2 nếu là bệnh nhân người lớn hoặc bệnh nhân trẻ nhỏ, nhũ nhi có 1 người cấp cứu. Tỉ lệ có thề là 15/2 đối với trẻ nhỏ hoặc nhũ nhi có 2 người cấp cứu.
Kiểm tra mạch trong vòng 10 giây sau mỗi 5 chu kì ép tim/thổi ngạt hoặc sau mỗi 2 phút (1 chu kì ép tim/thổi ngạt là 30 lần ép tim/2 lần thổi ngạt).
Ghi điện tim sớm ngay khi có thể và sốc điện ngay nếu có chỉ định
Nhanh chóng ghi điện tim và theo dõi điện tim trên máy theo dõi.
Xem thêm: Cách làm kệ để giày bằng thùng giấy, top 15+ hay nhất
Phân loại 3 loại điện tim: rung thất/nhịp nhanh thất, vô tâm thu, phân li điện cơ.
Tiến hành sốc điện ngay nếu là rung thất
Máy sốc điện 1 pha: số 360J; Máy sốc điện 2 pha: 120 - 200J.
Tiến hành ngay 5 chu kì ép tim/thổi ngạt sau mỗi lần sốc điện.
Các thuốc cấp cứu NTH (xem bảng 2).
PHÒNG BỆNH
NTH thường xảy ra đột ngột, không dự đoán trước được. Tất cả các nhân viên cấp cứu, nhân viên y tế cứu hộ phải được tập luyện và chẩn bị sẵn sàng cấp cứu NTH. Các xe cấp cứu, các cơ sở cấp cứu cần có các phương tiện và thuốc cấp cứu cần thiết cho cấp cứu NTH.
Bảng 2. Các thuốc cấp cứu NTH
* TM: tĩnh mạch; ** NKQ: Nội khi quản.
Phác đổ hổi sinh tim phổi cơ bản ngừng tuần hoàn (Bl
Salgorithm)
Mỗi chu kì Hồi sinh tim phổi hay chu kì ép tim ngoài lồng ngực- thông khí (CPR) bao gồm: 30 lần ép tim và 2 lần thổi ngạt.
Tóm tắt kĩ thuật hồi sinh tim phổi cơ bản (BLS) ABCD
Cho trẻ nhũ nhi, trẻ nhỏ, người lớn (không gồm trẻ mới đẻ)
TÀI LIỆU THAM KHẢO
American Heart Association 2005, "AHA Guideline for CPR and ECC”, Circulation. 2005, 112 (suppl 4):S1. (trang web:www.circulationaha.org).
Các tai nạn như đuối nước, điện giật, sốc phản vệ,… có thể dẫn đến ngừng tuần hoàn hô hấp. Nguyên nhân do tim ngừng cung cấp máu cho cơ thể, đặc biệt là các cơ quan quan trọng như não, tuần hoàn mạch vành, phổi. Do đó, cấp cứu ngừng tuần hoàn hô hấp là cả một quá trình liên tục và khẩn trương bao gồm các biện pháp hồi sinh cơ bản, hồi sinh nâng cao và săn sóc sau hồi sức.
Ngừng tuần hoàn hô hấp là gì?
Ngừng tuần hoàn hô hấp là trạng thái gián đoạn đột ngột hoạt động bơm máu của tim, khiến máu không thể lưu thông tới các bộ phận khác của cơ thể. Nếu không cấp cứu kịp thời, ngừng tuần hoàn hô hấp sẽ gây ra biến chứng tử vong nhanh chóng với tỷ lệ lên tới 90% hoặc để lại di chứng nặng nề như tổn thương não vĩnh viễn.
Mục đích của việc cấp cứu ngừng tuần hoàn hô hấp
Mục đích cao nhất của việc cấp cứu ngừng tuần hoàn hô hấp là duy trì nhịp thở, quá trình vận hành của nhịp tim, ngăn nguy cơ não ngừng hoạt động với biến chứng gây tổn thương các bộ phận khác trong cơ thể. Do đó, nguyên tắc cấp cứu ngừng tuần hoàn hô hấp cần diễn ra nhanh chóng và đúng cách.
Dấu hiệu nhận biết bệnh nhân ngừng tuần hoàn hô hấp
Ngừng tuần hoàn hô hấp có thể xảy ra đột ngột mà không có dấu hiệu cảnh báo. Thế nhưng đôi khi cũng có thể xuất hiện dấu hiệu cảnh báo sớm như đau tức ngực, đánh trống ngực, khó thở, hồi hộp, mặt xanh tái,…
Những biểu hiện rõ ràng của tình trạng ngừng tuần hoàn hô hấp có thể bao gồm:
Rơi vào tình trạng mất ý thức đột ngột, nạn nhân không có phản ứng khi được lay gọi. Ngưng thở hay ngáp. Không thấy mạch lớn đập: Mạch cảnh ở cổ và bẹn (Kiểm tra dấu hiệu mất mạch cảnh trong khoảng 10 giây với người lớn, mất mạch cảnh hay mạch bẹn ở trẻ nhỏ và mạch cánh tay ở nhũ nhi).Ngừng tuần hoàn hô hấp có thể xảy ra ở những người không mắc bệnh tim mạch và ở mọi lứa tuổi.
Khi rơi vào trạng thái ngừng tuần hoàn, nạn nhân sẽ đối diện với nguy cơ thiếu máu mang oxy tới cơ quan. Đây cũng là nguyên nhân gây tử vong hoặc biến chứng tổn thương não vĩnh viễn trong thời gian ngắn, chỉ vài phút. Tuy nhiên, nếu phát hiện sớm và cấp cứu nhanh chóng, đúng cách thì nạn nhân vẫn có thể thoát được những mối nguy này.
Các biện pháp cấp cứu ngừng tuần hoàn cơ bản
Khi phát hiện nạn nhân trong tình trạng ngưng thở, cần nhanh chóng tiến hành các bước cấp cứu ngừng tuần hoàn theo trình tự sau:
C – Chest compressions: Ép tim ngoài lồng ngực A – Airway: Giải phóng đường thở B – Breathing: Hô hấp nhân tạo/thổi ngạt1. Khai thông đường thở cho bệnh nhân
Thực hiện kỹ thuật khai thông đường thở trong các trường hợp tắc nghẽn đường thở do tụt lưỡi, dịch tiết hay do dị vật. Với mỗi đối tượng, kỹ thuật thực hiện sẽ khác nhau. Mục đích quan trọng nhất là tống đẩy dị vật ra ngoài. Tuy nhiên, nếu nghi ngờ có tình trạng chấn thương cột sống cổ, nạn nhân cần được cố định cột sống cổ trước khi tiến hành kỹ thuật sơ cứu. Ngoài ra, sau các bước sơ cứu, nếu lấy được dị vật, vẫn cần nhanh chóng đưa nạn nhân đến bệnh viện để kiểm tra, đề phòng dị vật còn sót lại ở đường thở.
Trẻ dưới 2 tuổi: Đặt trẻ nằm sấp trên đùi và một tay giữ bé, tay kia dùng lòng bàn tay vỗ mạnh 5 – 7 cái vào lưng bé (vị trí giữa hai xương bả vai). Nếu thấy trẻ vẫn khó thở và tím tái, cần đặt bé nằm ngửa, dồn lực vào hai ngón trỏ ấn nhanh, mạnh vào xương ức. Thực hiện cho tới khi trẻ bé thấy đỡ và tỉnh táo hơn. Cùng với việc này, cần nhanh chóng gọi xe cấp cứu. Khi thấy các dịch (từ cháo, sữa, canh,…) chảy ra mũi, miệng, người thực hiện sơ cứu cần hút sạch để đường thở được khai thông. Lưu ý, cần làm sớm hành động này để tránh thức ăn không ứ đọng trong mũi, miệng. Trẻ trên 2 tuổi: Nếu trẻ còn tỉnh táo, giao tiếp được, yêu cầu trẻ đứng thẳng. Người sơ cứu đứng phía sau lưng, ôm ngang thắt lưng trẻ, nắm một bàn tay thành nắm đấm rồi ấn mạnh lên vùng thượng vị, phía dưới xương ức của trẻ. Nếu trẻ rơi vào trạng thái hôn mê, cần đặt trẻ nằm ngửa, người sơ cứu quỳ gối, nắm 2 bàn tay thành 2 nắm đấm, đột ngột ấn vào dưới xương ức của trẻ. Ấn mạnh liên tiếp tới khi tỉnh và nhanh chóng đưa bé vào viện. Với người lớn:Cần kiểm tra lại các dấu hiệu sống trước khi thực hiện khai thông đường thở cho nạn nhân. Tiếp đến, thực hiện kỹ thuật khai thông đường thở theo những cách sau:
Lấy bỏ dị vật bằng tay: Người sơ cứu đứng 1 bên của nạn nhân, dùng tay mở miệng nạn nhân. Dùng ngón tay cái của một bàn tay móc vào hàm dưới và đẩy xuống dưới, ngón tay trỏ móc vào khoang miệng để lấy dị vật. Xem xét đường thở đã được khai thông hay chưa.Ngửa đầu/nâng cằm: Người sơ cứu đứng cạnh nạn nhân, một tay nâng cằm lên, tay còn lại đặt trên trán và ép xuống về phía thân. Kiểm tra đường thở và lấy bỏ dị vật nếu có.
Ấn giữ hàm: Người sơ cứu đứng phía đầu người bệnh, dùng ngón tay trỏ và giữa của hai bàn tay móc vào góc hàm, ngón cái ấn vào cằm. Kéo cằm người bệnh về phía đầu. Kiểm tra đường thở và lấy dị vật nếu có.
Kỹ thuật Heimlich (khi nạn nhân tỉnh táo): Người sơ cứu đứng phía sau nạn nhân. Nắm một bàn tay lại, tay kia cầm cổ tay của bàn tay nắm đặt vào vị trí bụng (dưới xương ức) của nạn nhân. Dùng lực kéo của cánh tay giật mạnh và dứt khoát cùng lúc với nhịp thở ra của nạn nhân. Sau đó, xem xét đường thở và dị vật đã được tống ra ngoài chưa.
Kỹ thuật Heimlich (khi nạn nhân bất tỉnh): Người sơ cứu ngồi lên đùi nạn nhân. Một tay nắm lại, tay kia đan chéo, đặt dưới bàn tay nắm, cùng đặt trên vùng thượng vị của nạn nhân. Dùng lực, đẩy thẳng mạnh và dứt khoát cánh tay và cẳng tay cùng nhịp thở ra của nạn nhân. Sau đó, kiểm tra đường thở và lấy bỏ dị vật nếu có.
Kỹ thuật đặt canuyn hầu miệng: Đặt nạn nhân trong tư thế nằm ngửa. Người cấp cứu đứng phía bên phải nạn nhân, mở miệng nạn nhân. Đưa đầu trong canuyn vào giữa hai hàm răng sao cho phần cong của canuyn hướng lên trên. Đẩy từ từ canuyn vào bên trong cho đến khi có cảm giác vướng, lúc này nhẹ nhàng xoay ngược lại để đầu trong đi theo chiều cong giải phẫu của màn hầu. Tiếp tục đẩy vào cho đến khi đầu ngoài canuyn tiến vào sát cung răng. Kiểm tra đường thở.
Kỹ thuật đặt canuyn hầu mũi: Đặt nạn nhân trong tư thể nằm ngửa, đầu ngửa tối đa (có thể kê gối mềm dưới cổ). Người sơ cứu đứng bên phải nạn nhân. Dùng dầu parafin bôi trơn phía ngoài của canuyn. Luồn canuyn vào một bên mũi và đẩy từ từ đến khi đầu ngoài vào sát cánh mũi. Xem xét đường thở.
2. Thổi ngạt cho bệnh nhân
Hai kỹ thuật thường được áp dụng là thổi miệng – miệng hoặc miệng – mũi. Tuy nhiên, kỹ thuật thổi miệng – miệng thường được áp dụng nhiều hơn.
Cách thực hiện như sau:
Trường hợp, nạn nhân có trọng lượng cơ lớn, có thể áp dụng thổi miệng-mũi theo các bước sau:
Người thực hiện thổi ngạt dùng bàn tay nâng xương hàm dưới nạn nhân lên, khép miệng nạn nhân lại. Bàn tay còn lại đặt lên trán nạn nhân, đồng thời ấn ngửa đầu ra sau. Người cấp cứu hít một hơi thật sâu, áp chặt miệng vào mũi nạn nhân, thổi hết không khí dự trữ qua mũi vào phổi. Tần số thổi khoảng 10 – 12 lần/phút, trung bình đối với người lớn đạt khoảng 500ml – 750ml/ lần thổi (10 -15ml/kg trọng lượng của nạn nhân). Quan sát, thấy lồng ngực nạn nhân nở phồng lên sau mỗi lần thổi nghĩa là làm đúng kỹ thuật.Nếu có dụng cụ cấp cứu, có thể đặt ống nội khí quản hoặc úp masque bóp bóng cho nạn nhân. Kỹ thuật úp masque bóp bóng được thực hiện như sau:
Úp masque khít vào mũi và miệng của nạn nhân. Bóng bóp được nối với masque. Tần số bóp bóng khoảng 8-12 lần/phút, tốt nhất nên bóp bóng nối với nguồn oxy với lưu lượng 6 – 8 lít/phút.3. Ép tim ngoài lồng ngực
Kỹ thuật ép tim và thổi ngạt cần thực hiện xen kẽ, nhịp nhàng theo các chu kỳ hồi sinh tim phổi. Một chu kỳ hồi sinh tim phổi gồm 30 lần ép tim cùng 2 lần thổi ngạt.
Kỹ thuật ép tim ngoài lồng ngực được thực hiện như sau:
Người thực hiện đặt hai tay lên nhau, gốc bàn tay dưới tại vị trí ép tim, khuỷu tay để thẳng, ấn vuông góc sao cho lồng ngực nạn nhân lún xuống khoảng 5-6cm ở người lớn. Sau mỗi nhịp ép, cần nhấc tay lên để cho ngực nạn nhân trở lại vị trí ban đầu rồi mới thực hiện lần ép tim tiếp theo. Tần số: 30 lần ép tim/2 lần thổi ngạt; tần số ép tim 100-120 lần/phút đối với người lớn; trẻ em tùy theo tuổi, tần số tăng dần. Lưu ý, ép tim cần được thực hiện liên tục cho tới khi có nhân viên y tế/ máy sốc điện tự động. Với mỗi nhịp ép tim đúng kỹ thuật sẽ bắt được động mạch bẹn hoặc động mạch cảnh nảy. Ép tim đúng giúp máu được đưa lên vòng tuần hoàn, đưa máu từ thất phải lên trao đổi khí ở phổi, máu từ thất trái lên tuần hoàn vành và tuần hoàn não. Máu sẽ thụ động trở về nhĩ khi ngừng ép khiến tim giãn ra và áp lực trong lồng ngực giảm xuống.Các biện pháp cấp cứu ngừng tuần hoàn nâng cao
1. Dùng thuốc
Thuốc adrenalin (ống 1mg/1ml) dùng cho 1 lần tiêm, giúp kích thích thụ thể adrenergic, tim hồi phục nhịp đập. Bác sĩ có thể tiêm nhắc lại 5 phút/lần nếu tim chưa đập lại hoặc tăng liều lên 3mg/lần tiêm nếu liều 1mg không phát huy hiệu quả. Các thuốc khác bao gồm: Thuốc kiềm máu (dùng trong trường hợp thực sự cần thiết); Ca++ dùng cho các trường hợp ngừng tim do hạ Ca++ máu hoặc ngộ độc các thuốc ức chế Ca++; thuốc chống rung thất và loạn nhịp tim (khi có chỉ định, như lidocain); truyền dịch khôi phục khối lượng tuần hoàn khi ngừng tim do mất máu và dịch thể cấp tính,…2. Phá rung bằng sốc điện
Tình trạng rung thất xảy ra khi các thớ cơ tim rung lên bất thường, không còn khả năng tống máu đi nuôi cơ thể và được coi là ngừng tuần hoàn. Lúc này cần thực hiện kỹ thuật phá rung bằng sốc điện. Nghĩa là, dùng dòng điện có hiệu điện thế thấp nhưng có cường độ lớn phóng qua trục của tim nhằm xóa sạch các ổ phát xung hỗn loạn, khôi phục lại khả năng hoạt động bình thường của hệ thần kinh tim.
Quy trình thực hành các bước cấp cứu ban đầu ngừng tuần hoàn
Quy trình thực hiện cấp cứu ban đầu ngừng tuần hoàn tuân theo nguyên tắc thực hiện nhanh chóng, đúng kỹ thuật. Khi thực hiện ép tim ngoài lồng ngực cần ép mạnh và hạn chế gián đoạn.
Các bước cấp cứu ban đầu ngừng tuần hoàn bao gồm:
Nhanh chóng gọi người tới cấp cứu đồng thời gọi dịch vụ cấp cứu nhanh (nếu ở ngoài cơ sở y tế). Thực hiện cấp cứu khi không bắt được mạch cảnh hoặc nạn nhân không thở hay thở ngáp như cá. Đưa nạn nhân ra khỏi vùng nguy hiểm. Đặt nạn nhân nằm ngửa trên nền cứng (mặt đất, ván cứng, cáng cứng). Thực hiện ép tim ngoài lồng ngực. Khai thông đường hô hấp. Thổi ngạt (hô hấp nhân tạo). Phối hợp ép tim và thổi ngạt. Quan sát tình trạng nạn nhân trong và sau khi cấp cứu.Vị trí ép tim trong cấp cứu ngừng tuần hoàn
Thực hiện đúng kỹ thuật và vị trí ép tim trong cấp cứu ngừng tuần hoàn giúp làm thay đổi thể tích trong buồng tim, qua đó kích thích để tim đập lại, khôi phục vòng tuần hoàn. Vị trí ép tim nằm ở chính giữa lồng ngực (đoạn 1/3 – 1/2 dưới của xương ức).
Dấu hiệu cấp cứu ngừng tuần hoàn có hiệu quả
Vừa thực hiện cấp cứu ngừng tuần hoàn hô hấp vừa quan sát nạn nhân, nếu thấy xuất hiện những biểu hiện sau đồng nghĩa với việc kỹ thuật cấp cứu ngừng tuần hoàn hô hấp đã phát huy hiệu quả, bao gồm:
Biểu hiện lâm sàng: Niêm mạc môi ấm và hồng trở lại, đồng tử co lại nếu thời gian thiếu oxy não chưa lâu và còn khả năng hồi phục.Các dấu hiệu của sự sống: Thấy lại nhịp thở, nhịp tim, ý thức,…
Khi nào ngừng cấp cứu?
Nếu thấy các biểu hiện sau ở nạn nhân, cần ngừng ngay việc thực hiện sơ cấp cứu:
Người thực hiện cấp cứu cảm thấy đuối sức, nạn nhân thở lại, nhân viên y tế tới. Sau khoảng 30 – 60 phút thực hiện sơ cứu mà tim nạn nhân vẫn không đập lại, đồng tử không co lại. Lưu ý, một số trường hợp ngừng tim – phổi trong điều kiện đặc biệt phải cấp cứu kiên trì hơn vẫn có thể cứu sống bệnh nhân.
